به گروهی از بیماری‌های چشمی گفته می‌شود که در آن عصب بینایی دچار آسیب می‌شود.میزان دیدی که در اثر آب سیاه از بین می‌رود غیرقابل برگشت است. ولی با تشخیص زودرس، پی‌گیری دقیق و استفاده منظم از داروهای تجویز شده می‌توان از آسیب بیش‌تر جلوگیری کرد.
عصب بینایی معمولاً به دلیل افزایش فشار چشم آسیب می‌بیند. در اثر فشار تعدادی از رشته‌های عصبی از بین می‌رود و در نتیجه کاهش بینایی اتفاق می‌افتد.
اولین مناطق درگیر مناطق محیطی بینایی می‌باشند.
اگر آب‌سیاه تشخیص داده نشود و یا درمان نشود باعث از دست رفتن دائمی دید محیطی می‌شود. متاسفانه در بسیاری از موارد این بیماری علائم ندارد و دید بیمار خوب می‌باشد و چون به تدریج میدان بینایی از دست می‌رود بیمار متوجه نمی‌شود. در نهایت با از دست رفتن دید مرکزی باعث کوری کامل می‌گردد.
اگر تعادل ترشح مایع داخل چشم و خروج آن بهم بخورد در نتیجه فشار چشم بالا می‌رود.
علائم آب سیاه کدام است؟
در اکثر بیماران نشانه و علائم کمی وجود دارد. ولی در مراحل پیش‌رفته علایم زیر دیده می‌شود:
– کاهش دید محیطی
– ایجاد هاله‌های رنگی اطراف نور
– نیاز به تغییر مکرر و زود به زود عینک
– مشکل در تطابق با تاریکی
چهار نوع اصلی آب سیاه وجود دارد:
۱) زاویه باز اولیه
۲) زاویه بسته اولیه
۳) ثانویه
۴) آب سیاه کودکان
آب سیاه می‌تواند به طور ناگهانی و به صورت حاد به نام آب سیاه زاویه بسته حاد اتفاق افتد.
در این صورت مریض با سردرد و چشم‌درد شدید، قرمزی چشم، کاهش بینایی مراجعه می‌نماید که پس از درمان دارویی و درمان لیزری بیمار درمان می‌گردد.
آب سیاه مادرزادی نیز یک مورد در هر ۰۰۰/۱۰ نوزاد وجود دارد.
افراد مستعد به آب سیاه کدامند؟
– سن معمولاً بالای ۴۰ سال
– سابقه فامیلی آب سیاه
– نزدیک‌بینی
– کم بودن ضخامت قرنیه
– سیاه پوستان
– دوربینی
– بیماری قند
– بیماری‌های قلبی- عروقی
افراد در معرض خطر باید با توجه به برنامه مشخص مورد معاینه چشمی قرار گیرند.
تست‌های مهم در ارزیابی آب سیاه کدام هستند؟
– اندازه‌گیری فشار چشم
– معاینه سرعصب
– بررسی میدان بینایی
انواع بیماری آب سیاه:
به طور کلی بیماری آب سیاه را به دو گونه زاویه باز و زاویه بسته تقسیم بندی می‌کنند. گلوکوم زاویه باز از آنجا به این نام خوانده می‌شود که زاویه‌ای که مایع از آن خارج می شود “باز” است. با این حال، به دلایل نامشخص، تخلیه زلالیه به کندی صورت می‌گیرد. کندی حرکت زلالیه سبب تجمع آن و بالا رفتن فشار داخل چشم می‌شود. در گلوکوم زاویه بسته؛ به دلیل تنگی شدید زاویه و یا مسدود شدن آن؛ مایع زلالیه نمی‌تواند از چشم خارج شود. در این بیماران یک افزایش ناگهانی و بسیار بالا در فشار چشم دیده می‌شود. این افزایش فشار می‌تواند در مدت بسیار کوتاه سبب آسیب دیدن عصب بینایی و کاهش دید شود.
گلوکوم زاویه باز در ابتدا علامت خاصی ندارد. دید طبیعی بوده و هیچ‌گونه درد و یا ناراحتی وجود ندارد. با ادامه یافتن بیماری، آرام آرام میدان بینایی بیمار محدود و محدودتر می‌شود؛ اما دید مرکزی تا مراحل نهایی بیماری حفظ می‌گردد. به همین جهت؛ بیمار نمی‌تواند در مراحل ابتدایی متوجه بیماریش گردد. در صورت عدم درمان؛ در مراحل انتهایی؛ بیمار ناگهان متوجه می‌شود که دید محیطی‌اش به شدت محدود شده است؛ درست مثل اینکه که دارد از درون یک لوله تفنگ به اطراف نگاه می‌کند. با ادامه یافتن بیماری؛ باقیمانده دید در مرکز نیز از بین رفته و بیمار کور می شود.
بر عکس؛ گلوکوم با زاویه بسته معمولا بسیار پر سر و صداست و با علایم شدید درد چشم؛ تهوع؛ سردرد؛ قرمزی چشم؛ و تاری دید که به صورت ناگهانی بروز می‌کند؛ خود را نشان می دهد که یک اورژانس است و بیمار باید سریعاً درمان شود. در صورت عدم درمان، بیمار ممکن است در مدت بسار کوتاهی برای همیشه نابینا گردد.
نوع دیگر این بیماری می تواند در بدو تولد وجود داشته باشد و یا به تدریج در سنین پایین خود را نشان دهد که به آن آب سیاه مادرزادی می‌گویند. کودکان مبتلا معمولاً علایم واضحی نظیر بزرگی قرنیه؛ خاکستری و کدر شدن رنگ قرنیه، حساسیت به نور، و اشک‌ریزش شدید را دارند.
آب سیاه همچنین می‌تواند به دنبال بعضی از جراحی‌های چشم مانند عمل آب مروارید مادرزادی؛ به دنبال آسیب‌های چشمی، بعضی تومورهای چشمی، به دنبال التهاب داخل چشمی؛ بیماری دیابت؛ و یا مصرف بعضی از داروها (کورتون) بروز نماید.
تشخیص زودرس و به موقع بیماری آب سیاه:
· اگر سن شما بالای چهل سال است حتماً به چشم پزشک مراجعه و حداقل برای یکبار از میزان فشارچشم خود اطلاع پیدا کنید (آب سیاه یعنی بالا بودن غیر طبیعی فشار چشم).
· باید بدانیم بعضی از بیماری‌ها نیز می‌تواند ریسک ابتلا به آب سیاه را بیش‌تر کند. سردسته این بیماری‌ها، بیماری قند و بیماری فشار خون می‌باشد.
· در چشم‌های با نزدیک‌بینی بالا نیز ریسک ابتلا به بیماری آب سیاه در آن‌ها بیش‌تر می‌باشد.
· اگر در افراد فامیل و نزدیکان (نسبی) شما کسی را با بیماری آب سیاه (بالا بودن فشار چشم) سراغ دارید در اولین فرصت سعی کنید از وضعیت فشار چشمتان اطمینان پیدا کنید. چرا که احتمال ابتلا به بیماری آب سیاه در کسانیکه در خانواده شان سابقه این بیماری وجود دارد، بیش‌تر است. اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر شما آب سیاه داشته باشد شانس گرفتاری چشم شما به این بیماری در حد ۲۰ در صد خواهد بود.
· اگر به هر دلیلی از داروی کورتون (خوراکی، تزریقی، استنشاقی، و یاقطره) استفاده می نمایید، در طول مدت درمان باید از وضیعت فشار چشم خود اطلاع حاصل نمایید. چرا که مصرف هر نوع داروی کورتون‌دار بمدت حدوداً بیش از یک هفته تا ده روز در بعضی از افراد می‌تواند سبب بالا رفتن فشار چشم و آسیب دایمی و غیر قابل برگشت عصب بینایی چشم گردد.
· اگر قبلا تحت عمل آب مروارید از نوع مادرزادی قرار گرفته‌اید بهتر است که در هر ویزیت (حداقل سالی یک بار برای سالیان متوالی)، از چشم پزشک‌تان سراغ میزان فشار چشم خود را بگیرید.
درمان:
هدف در درمان بیماری آب سیاه؛ پایین آوردن فشار داخل چشم به کمک روش‌های مختلف مانند دارو درمانی؛ لیزر درمانی؛ جراحی؛ و یا ترکیبی از این روش‌ها می‌باشد که بسته به نوع و شدت بیماری توسط پزشک معالج انتخاب می‌گردد. باید بدانیم که درمان آب سیاه هیچ‌گاه افت دید و آسیب قبلی را نمی‌تواند جبران کند و در بهترین شرایط فقط می‌تواند از آسیب بیش‌تر پیشگیری نماید.
– هدف از درمان هم متوقف کردن کامل تخریب عصب بینایی است.
– ریختن قطره‌ها را همراه با ناهار، شام، صبحانه تنظیم نمایید تا فراموش نشود.
– پلک پایینی را پایین بکشیم و اجازه بدهیم که قطره در فضای بین چشم و پلک قرار گیرد.
– سپس چشم را بسته و با یک انگشت به مدت ۲ دقیقه به آرامی گوشه داخلی چشم را فشار دهیم تا خروج قطره از مجرای اشکی کاهش یابد.
– فاصله بین دو قطره حتماً‌۱۰ دقیقه یا بیش‌تر باشد.
– سر قطره به هیچ عنوان به پلک و مژه و چشم نباید تماس داشته باشد چون باعث آلودگی می‌شود.
– حتماً وجود آب سیاه را جدی بگیرید تا مبتلا به دومین عامل کوری غیر قابل برگشت در دنیا نشوید.
– داروهای خود را مرتب مصرف نمایید.
– سر موقع جهت ویزیت به پزشک خود مراجعه نمایید.
به یاد بسپارید که درمان دارویی، لیزری و جراحی آب سیاه جهت بهتر شدن دید شما نیست، صرفاً جهت متوقف کردن این بیماری می‌باشد و همین مقدار دید را جهت شما حفظ می‌نماید.