آمبلیوپی (تنبلی چشم) چیست؟
آمبلیوپی یا تنبلی چشم یک مشکل چشمی است که حدود ۲ تا ۳ درصد افراد جامعه گرفتار آن هستند و اگر به موقع درمان نشود باعث اثرات جدی بر زندگی آن‌ها می‌شود. در این بیماری، معمولاً در یک چشم که به آن چشم تنبل یا آمبلیوپ می‌گویند، دید مرکزی به خوبی تکامل نمی‌یابد. آمبلیوپی معمولاً در دوران شیرخوارگی شروع می‌شود. در این زمان ارتباط چشم و مغز به خوبی تکامل نیافته و یک چشم تنبل شده و چشم دیگر غالب می‌شود. گاهی آمبلیوپی به حدی شدید است که منجر به نابینایی چشم می‌شود. استرابیسم معمولاً با آمبلیوپی همراه است. در صورت عدم درمان آمبلیوپی، کاهش دید تا آخر عمر باقی خواهد ماند. اگر چه چشم آمبلیوپ ظاهراً طبیعی است و توانایی دیدن را دارد ولی مغز این چشم را خاموش می‌بیند و تنها چشم بهتر را برای دیدن انتخاب می‌کند.
علائم و نشانه‌ها
آمبلیوپی، عموماً قبل از سن ۶ سالگی ایجاد می‌شود. علائم معمولاً توسط پزشک یا والدین یا به هنگام معاینه در مدرسه کشف می‌گردد. اگر طفل، چشم خود را جمع کند و یا در نو، یک چشم خود را ببندد ممکن است دچار آمبلیوپی باشد. علائم دیگر شامل دید کم، خستگی و احساس فشار چشم‌ها و سردرد می‌باشد.
چه چیزی باعث آمبلیوپی می‌شود؟
آمبلیوپی ممکن است در اثر عیوب انکساری (نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم) اصلاح نشده (به ویژه اگر اختلاف قابل توجه بین شماره دو چشم وجود داشته باشد)، استرابیسم (انحراف چشم‌ها)، کدورت قرنیه یا عدسی به طور مادرزادی و یا ناشی از ضربه ایجاد شود. بسیار مهم است که درمان آمبلیوپی قبل از این که مغز عادت کند که به کلی دید چشم آمبلیوپ را نادیده بگیرد، شروع شود.
درمان آمبلیوپی
درمان شامل اصلاح کامل عیب انکساری، بستن چشم سالم و یا استفاده از قطره آتروپین و گاهی جراحی استرابیسم، کدورت‌های قرنیه و یا عدسی است. اگر آمبلیوپی به دلیل عیب انکساری اصلاح نشده باشد باید ابتدا قبل از هر چیز این عیوب با عینک و یا لنز تماسی اصلاح شود ممکن است به طور همزمان با آن بستن چشم نیز لازم باشد. بستن و یا چکاندن قطره آتروپین در چشم سالم کمک به افزایش دید چشم آمبلیوپ کرده و مغز را مجبور به دریافت اطلاعات از چشم آمبلیوپ می‌کند. این کار باعث می‌شود هر دو چشم بتوانند به صورت یک تیم عمل کنند. بسیاری اوقات درمان به شکل بستن چشم سالم است تا چشم آمبلیوپ با فعالیت بیشتر، دید بهتری پیدا کند. خیلی اوقات کودکان از بستن چشم سرباززده و مقاومت می‌کنند. در این صورت می‌توان با خوش شکل کردن پوشش و یا اتصال آن به دسته عینک، کودک را به استفاده از آن ترغیب کرد. بستن چشم معمولاً چند ساعت در روز است و برای هفته‌ها یا ماه‌ها ادامه می‌یابد. در بعضی موارد به جای بستن چشم می‌توان از چکاندن قطره آتروپین در چشم سالم سود برد. هر روز یک قطره آتروپین در چشم سالم چکانده می‌شود که معمولاً والدین قادر به انجام آن خواهند بود. آتروپین باعث تاری موقت دید نزدیک چشم سالم شده و کودک را مجبور به استفاده بیشتر از چشم آمبلیوپ کرده و باعث قوی‌تر شدن آن می‌شود. مزیت این روش در آن است که نیاز به همکاری کودک برای بستن چشم ندارد. اخیراً در یک مطالعه مشخص شده که اثر آتروپین بسیار خوب و قابل مقایسه با بستن چشم است و برخی افراد که نسبت به اثر این روش مشکوک بودند امروزه گاهی آن را قبل از بستن چشم تجویز می‌کنند. البته باید بدانیم که گاهی ممکن است مصرف آتروپین همراه با عوارضی مثل حساسیت به نور (زیرا باعث اتساع مردمک می‌شود)، برافروختگی صورت، طپش قلب و اختلال موقتی تطابق شود و از این جهات باید مراقب بود. گاهی در کودکانی که استرابیسم، کاتاراکت (آب مروارید) و یا کدورت قرنیه دارند علاوه بر بستن چشم و استفاده از قطره آتروپین جراحی نیز انجام می‌شود.
تا چه سنی درمان آمبلیوپی موثر است؟
در گذشته تصور بر این بود که درمان آمبلیوپی تنها تا سنین ۷ تا ۹ سالگی موثر است. اخیراً در یک مطالعه بزرگ مشخص شده که درمان آمبلیوپی می‌تواند تا سن ۱۷ الی ۱۹ سالگی نیز موثر باشد و بهتر است تا این سنین درمان مورد امتحان و آزمایش قرار گیرد. آمبلیوپی خود به خود بهبود نمی‌یابد و در صورت عدم درمان به موقع، باعث کاهش دید دائم و از بین رفتن دید عمق می‌شود. اگر در آینده مشکلی برای چشم سالم فرد پیش بیاید وی وابسته به چشم آمبلیوپ خواهد شد بنابراین آمبلیوپی باید هرچه سریع‌تر تحت درمان قرار گیرد و هر چه درمان سریع‌تر برقرار گردد نتیجه کار و دید نهایی بهتر خواهد بود.